Pierwsze zamki projektu „Korony rzek”

Twierdza w Belgradzie (Serbia)

Życie na wzgórzu u zbiegu rzek Sawy i Dunaju toczyło się przez ponad dwa tysiąclecia. Twierdza w Belgradzie i otaczający ją park  Kalemegdan stanowią wspólnie zabytek dziedzictwa kulturowego o wyjątkowym znaczeniu  jako przestrzeń dla licznych wydarzeń artystycznych, sportowych i kulturalnych. Historia twierdzy wydaje się jedną z najbardziej burzliwych w całej Europie – ze względu na jej strategiczne położenie geograficzne.

Forteca kontrolowała dostęp do Kotliny Panońskiej i żeglugę na Sawie i Dunaju. Strzegła granic między Imperium Rzymskim a ziemiami barbarzyńców oraz granicy między Imperiami: Osmańskim a Habsburskim, co wyjaśnia częste zniszczenia tego rejonu. Pierwszy fort w tym miejscu zbudowali Rzymianie pod koniec I. wieku. Terytorium to przemierzały wielokrotnie liczne armie krzyżowców, między innymi w 1096 i 1147 r., w 1189 r. dotarł tu na czele swej armii Fryderyk Barbarossa. Przez niemal cały XIII wiek, z krótkimi przerwami, Belgrad pozostawał w rękach Węgrów. W 1282 r. król Dragutin zrzekł się tronu na rzecz swojego młodszego brata Milutina. Dragutin po ślubie z Katariną, córką króla Węgier, Stefana V otrzymał od niego banat Maczwy z Belgradem, który pozostał serbski do śmierci Dragutina w 1316 r. W marcu tego roku król Milutin zajął ziemie brata i utrzymał je do 1319 r., kiedy to Belgrad został zaatakowany i podbity przez Węgrów. Chociaż późniejsi władcy serbscy, wśród nich car Stefan Duszan i książę Lazar, walczyli z Węgrami, nie zdołali przejąć Belgradu aż do wieku XV. Po bitwie pod Angorą w 1402 r. syn księcia Lazara, Stefan Lazarević otrzymał tytuł cesarza bizantyjskiego, a król węgierski Zygmunt przekazał mu rządy nad Belgradem. W 1404 r. Belgrad po raz pierwszy stał się - na drodze dyplomatycznej - stolicą państwa serbskiego oraz jego wojskowym, gospodarczym i kulturalnym centrum. W zamku zlokalizowano dwie słynne wieże - Nebojša i Bojša, domy arystokracji, kaplicę, bibliotekę i skarbiec. Panowanie Stefana Lazarevicia przyniosło miastu zarówno dobrobyt gospodarczy, jak i kulturowy. Po jego śmierci w 1427 r. Belgrad ponownie wpadł w ręce Węgrów, którzy zaczęli rozbudowywać i umacniać fortecę z powodu coraz częstszych ataków wojsk tureckich. Od 1521r. do 2. połowy XIX wieku twierdza w Belgradzie pozostawała pod panowaniem tureckim.  Na początku XIX wieku dowódca miasta Hadżi Mustafa Pasza został zamordowany przez janczarów, którzy przejęli kontrolę również nad okolicznymi wioskami. Ich terror doprowadził w 1804 r. do narodowego przebudzenia i pierwszego powstania serbskiego pod przywództwem Jerzego Czarnego (Karadjordje Petrović).

Powstańcy zajęli miasto w 1806 r., a samą fortecę w 1807 r. Po klęsce zrywu w 1813 r. Turcy ponownie rządzili twierdzą, aż w końcu opuścili Belgrad. Turecki dowódca Belgradu przekazał klucze do miasta księciu Mihajlowi Obrenoviciowi w Kalemegdan w kwietniu 1867 r. Serbscy żołnierze zastąpili tureckich strażników wojskowych, a flaga Serbii została zawieszona obok tureckiej. W tym czasie znaczenie wojskowe twierdzy zmalało; w 1869 r. rozpoczęto pierwsze prace nad nową aranżacją Kalemegdanu. W marcu 1891r. wytyczono ścieżki i posadzono drzewa, w 1903 r. zbudowano Małe Schody według projektu pierwszej kobiety – architekta w Serbii, Jelisaviety Načić.

Niestety, podczas I wojny światowej wszystkie stare budynki zostały zrujnowane, zaś fortyfikacje znacznie zniszczone. Swój obecny wygląd park zyskał w okresie międzywojennym. W tym czasie rozpoczęto również trwające nadal badania archeologiczne. Twierdza Belgrad i Kalemegdan zostały objęte ochroną państwa w 1946 r.

Zamek w Budzie (Węgry)

Podróżnicy mawiają, że Budapeszt to królowa Dunaju, zaś Pałac Królewski na szczycie wzgórza to jej korona. Kompleks zamkowy ma jedną z najpiękniejszych panoram w Budapeszcie  i jest najczęściej odwiedzaną atrakcją turystyczną na Węgrzech. Zamek Buda wchodzi w skład Dzielnicy Zamkowej, w 1987 r. został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Pałac Królewski został zbombardowany podczas II wojny światowej i tylko częściowo odbudowany w latach 60. XX wieku.  Obecnie znajdują się w nim: Narodowa Biblioteka Széchényi w budynku pałacu w skrzydle Krisztinaváros, Węgierska Galeria Narodowa i Muzeum Historyczne w Budapeszcie. Zamek jest także siedzibą Prezydenta Republiki Węgier oraz Premiera.

Ufortyfikowana osada na wzgórzu, otoczona murem nazywana jest lokalnie Zamkiem. Na południu usytuowany jest Pałac Królewski, jedyny spośród kilku pałaców w Budzie określany tym mianem. Stanowił on najważniejszy ośrodek władzy w historii Węgier, zwłaszcza w średniowieczu, podobnie jak królewskie siedziby Esztergom i Wyszehrad, również położone nad brzegiem Dunaju. Powstanie luksusowego, gotyckiego zamku datuje się na wiek XIV. Za panowania kolejnych władców: króla Ludwika Węgierskiego, Zygmunta i króla Macieja był on poddawany stałej rozbudowie. Najsłynniejszy - renesansowy - pałac powstał w XV wieku.

Upadek pałacu rozpoczął się wraz  z okupacją turecką w 1541 r.. Podczas trwających prawie półtora stulecia obcych rządów zamek popadł  w niemal całkowitą ruinę. Ostateczny cios zadało mu wyzwolenie Budy w 1686 r, które przyniosło nieodwracalne zniszczenie średniowiecznego miasta wraz z renesansowym pałacem. Wznoszenie nowej budowli w stylu barokowym rozpoczęto w 1715 r. Pod koniec XIX wieku Miklós Ybl i Alajos Hauszmann rozbudowali pałac, tym razem w stylu neobarokowym.  Został on doszczętnie zburzony podczas II wojny światowej. Po wojnie proces odbudowy obiektu poprzedziła długa debata dotycząca charakteru i kierunku prac restauracyjnych, które  ostatecznie rozpoczęto w 1948 r. pod kierunkiem László Gerevicha, archeologa i historyka sztuki, ówczesnego dyrektora generalnego Muzeum Historii w Budapeszcie. Dzisiejszy Pałac Królewski jest jedynie cieniem dawnej rezydencji. W jego murach trudno szukać splendoru, który charakteryzował przedwojenny, neobarokowy gmach. Rekonstrukcja i renowacja Pałacu Królewskiego zostały uwzględnione w planie rozwoju opracowanym przez rząd Węgier.  Do tej pory zostały odbudowane hala jeździecka i główny budynek straży po zachodniej stronie, dawny Teatr Zamkowy i Klasztor Karmelitów. Współcześnie Zamek pełni zatem funkcje turystyczne, kulturalne oraz polityczne.

W okresie średniowiecza - zwłaszcza w XIV i XV wieku - Zamek w Budzie był ważnym ośrodkiem politycznym i kulturalnym w środkowej Europie. Szczególnie zauważalne związki Budy z Sandomierzem istniały za czasów króla Ludwika Węgierskiego

Zamek Bratysławski (Słowacja)

Zamek Bratysławski wraz z otaczającym go terenem od wieków wznoszący się na Wzgórzu Zamkowym jest symbolem miasta i jednym z symboli Słowacji. Jego wizerunek widnieje  na słowackiej serii monet euro o wartości 10, 20 i 50 eurocentów.

Wzgórze Zamkowe zostało zasiedlone już w czasach prehistorycznych. Celtowie wykorzystywali  je w charakterze akropolu dla opidum. Po Celtach przybyli Słowianie, którzy do istniejącego fortu dodali bazylikę, dzięki czemu miejsce to stało się głównym ośrodkiem Wielkiego Cesarstwa Morawskiego. Już w IX wieku zamek był centrum administracji administracyjnej, kościelnej i wojskowej. Pierwsza pisemna wzmianka na jego temat pochodzi z 907 r., pojawia się w kontekście bitwy między Bawarami a Madziarami stoczonej 9 lipca. W Kronikach salzburskich wydarzenie to opisane zostało jako bitwa pod zamkiem Brezalauspurc (najstarsza nazwa Bratysławy). Zasiadający na tronie Węgier od 1000 r. Szczepan I nabył Zamek Bratysławski dopiero w 1018 r., choć wojny o sukcesję trwały nadal. Zamek stał się ważnym fortem granicznym Węgier, a jednocześnie siedzibą komesa; także  centrum kościelnym aż do XIII wieku. W XV wieku Zygmunt Luksemburski zbudował nowy, reprezentacyjny pałac w stylu gotyckim, jednocześnie zamek stał się ważnym fortem antyhusyckim. Właśnie wówczas pałac królewski uzyskał dzisiejszy rozmiar i wygląd. Śmierć cesarza Zygmunta uniemożliwiła zakończenie rozległej przebudowy zamku. W odpowiedzi na tureckie zagrożenie w XVI wieku dobudowano do niego fortyfikacje. Następnie pałac królewski został przekształcony w bogatą rezydencję cesarską dla Ferdynanda I Habsburga. W latach 1635–1649 Paul Pálffy nadzorował adaptację pałacu do pełnienia funkcji twierdzy wojskowej. Budynek zyskał wówczas swój charakterystyczny wygląd dzięki czterem narożnym wieżom. Ostatnia obszerna przebudowa zamku miała miejsce za panowania Marii Teresy. Po wypędzeniu Turków z Węgier i osiągnięciu długotrwałego pokoju nie było już potrzeby utrzymywania masywnych fortec. Maria Teresa przebudowała zatem zamek po 1750r., efektem prac była okazała barokowa rezydencja godna wielkiego monarchy.

Przeniesienie stolicy Węgier z Bratysławy do Budy zakończyło złoty wiek zamku. W 1784 r. Józef II założył w jego murach seminarium generalne, którego celem miało być  kształcenie duchowieństwa rzymskokatolickiego. Instytucja ta miało odegrać zasadniczą rolę w kształtowaniu słowackiej świadomości narodowej. W późniejszym okresie Zamek służył celom wojskowym. 28 maja 1811 r. w wyniku pożaru zmienił się w ruinę. Proces podupadania obiektu trwał przez 140 lat. Jego ogólna przebudowa rozpoczęła się w 1953 r., zakończyła zaś w 1968 r. W 2008 r. rozpoczęto drugą poważną rekonstrukcję, dzięki której zamek odzyskał wygląd z czasów Marii Teresy. Rekonstrukcja całego terenu została zakończona w 2016 roku. Zamek jest obecnie reprezentacyjną siedzibą słowackiego parlamentu. Mieszczą się w nim również stałe ekspozycje Słowackiego Muzeum Narodowego i aktualne wystawy Muzeum Historycznego.

Zamek w Sandomierzu (Polska)

Drewniano ziemny, obronny gród został zbudowany w X lub XI wieku na wysokim wzgórzu oblanym wodami Wisły. W XII wieku wzgórze otoczono wałem drewniano-ziemnym, fosą i dobudowanym później podwalem. W 1138 r. na mocy testamentu Bolesława Krzywoustego Sandomierz został stolicą księstwa dzielnicowego, a gród awansował na stałą rezydencję książąt dzielnicowych władających ziemią sandomierską. Mieszkali w nim m. in. Henryk Sandomierski, Kazimierz Sprawiedliwy, Bolesław Wstydliwy i Leszek Czarny. W XIV wieku z fundacji króla Kazimierza Wielkiego na miejscu drewnianego grodu wzniesiono murowaną gotycką budowlę - zamek z wieżą obronną, zbudowaną na planie ośmiobocznym, i murem. Kronikarz Janko z Czarnkowa wymienia sandomierski zamek wśród 32 innych wystawionych z polecenia króla w ramach akcji wzmocnienia obronności kraju. Sandomierz w tym czasie był jednym z ważniejszych ośrodków państwowych Małopolski, a zamek stał się siedzibą dość często goszczącą władców Polski m.in. Kazimierza Wielkiego, królową Jadwigę wraz z małżonkiem królem Władysławem Jagiełłą czy króla Kazimierza Jagiellończyka, za panowania, którego ok. 1480 r. wzniesiona została baszta południowa tzw. „kurza noga”, obecnie najstarsza zachowana część zamku.W XVI wieku z inicjatywy króla Zygmunta I Starego rozpoczęto przebudowę gotyckiego zamku w renesansową rezydencję. Prace powierzono architektowi Benedyktowi zwanemu Sandomierzaninem. Mistrz Benedykt przebudował istniejący budynek w skrzydło południowe, wzniesiono skrzydło wschodnie i rozpoczęto budowę skrzydła zachodniego. Przebudowę upamiętniono tablicą erekcyjną z okolicznościowym napisem: „Zygmunt z łaski Bożej król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, pan i dziedzic roku pańskiego 1520”. Za panowania następnego króla Zygmunta II Augusta kontynuowano prace przy rozbudowie zamku. W II połowie XVI wieku, zamek ukształtował się czworobok renesansowego zamku, który pełnił funkcje administracyjno-sądowe i stał się siedzibą starostów grodowych w dalszym ciągu goszcząc królów m.in. Stefana Batorego. Za panowania króla Jana Kazimierza w 1656 r., w czasie „potopu” zamek został wysadzony w powietrze przez wycofujące się wojska szwedzkie. Zniszczeniu uległy skrzydła wschodnie i południowe. Najmniej ucierpiało, skrzydło zachodnie. Na polecenie króla Jana III Sobieskiego zostało ono przebudowane w wolno stojący budynek typu pałacowego, który w zasadniczym zrębie przetrwał do dnia dzisiejszego. Od tego czasu zamek stał się budynkiem użyteczności publicznej: urzędem, sądem i więzieniem. W 1768 r. zamek został ponownie zniszczony, tym razem przez kwaterujące w nim wojska rosyjskie. Po III rozbiorze Polski zaborca austriacki przeznaczył zamek na sąd i więzienie. Jednakże praktyczne funkcjonowanie więzienia rozpoczęło się po 1825 r. w czasach zaboru rosyjskiego. W 1844 r. przebudowano pozostałości królewskiego zamku nadając mu surowe klasycystyczne formy architektoniczne. W końcu XIX stulecia półokrągły dziedziniec więzienny obudowano nowym skrzydłem tzw. „rogalem”, oraz budynkiem dla administracji więziennej. Tak ukształtowany zamek pełnił funkcje więzienne do 1959 r. W latach 1965-1986 przeprowadzono gruntowne prace remontowo - konserwatorskie, m. in. rozebrano budynek administracji i okalający dziedziniec „rogal”. Od 1986 r. zamek jest siedzibą Muzeum Okręgowego w Sandomierzu. W latach 1995-2002 wykonano prace związane z rekonstrukcją i stabilizacją wzgórza zamkowego oraz modernizacją dachu i poddasza zamku, a w latach 2004-2007 przeprowadzono prace rewitalizacyjne wewnątrz zamku